Uchwała Nr ZO/03/10 w sprawie reklamy QXL Poland Sp. z o.o.

Uchwała Nr ZO/03/10

z dnia 13 stycznia 2010 roku

Zespołu Orzekającego

w sprawie sygn. Akt:

K/110/09/01-K/110/09/06

1. Zespół Orzekający Komisji Etyki Reklamy, działającej przy Związku Stowarzyszeń Rada Reklamy, w składzie:

1) Marek Janicki — przewodniczący,
2) Krystyna Jarosz — członek,
3) Anna Grzelońska — członek,

na posiedzeniu w dniu 13 stycznia 2010 roku, po rozpatrzeniu skarg o sygnaturze akt K/110/09/01-K/110/09/06 złożonych, na podstawie pkt. 7 Regulaminu Rozpatrywania Skarg, przez konsumentów (bliższe dane w aktach sprawy), (dalej: Skarżący), przeciwko QXL Poland Sp. z o.o. z siedzibą w Poznaniu (dalej: Skarżony), dotyczących reklamy radiowej

postanawia uznać, że reklama narusza normy Kodeksu Etyki Reklamy.

2. Zespół Orzekający ustalił, co następuje:

Do Komisji Etyki Reklamy wpłynęły skargi o sygn. K/110/09/01-K/110/09/06.
Przedmiotem skarg był radiowy spot reklamowy internetowej platformy Allegro.pl. W reklamie wykorzystano melodię kolędy „Wśród nocnej ciszy”.

Skarżący w prawidłowo złożonych skargach podnosili, że reklama obraża uczucia religijne odbiorców.

Zdaniem pierwszego ze Skarżących „reklama Allegro godzi w uczucia religijne. W reklamie zawarta jest treść kolędy “Wśród nocnej ciszy”, która niewątpliwie wszystkim kojarzy się ze Świętami Bożego Narodzenia. Przywykliśmy już do tego, że kolędy emitowane są nawet podczas zakupów oraz że są nawet tłem reklamy. Jednak nie można pozwolić na to, że kolęda w pewnym momencie zostaje przekształcona wyłącznie w treść marketingową Allegro. W tym wypadku komercjalizacja kosztem kultury i tradycji katolickiej została mocno naruszona.”

Drugi Skarżący wyraził opinię, że „jako katolik uważa, iż dla niego reklama “allegro” z melodią kolędy “wśród nocnej ciszy” jest co najmniej bardzo niestosowna i godzi, w jego uczucia religijne. Skarżący stwierdził, iż uważa to za kpinę i obrazę głęboko zakorzenionych w nim i w Polskim narodzie uczuć religijnych i godzi, w jego wiarę w Chrystusa którego ta kolęda jej słowa i melodia mówią o Jego narodzeniu. Nie wiem jak można te melodie kolędy wykorzystać w reklamie “allegro” Skarżący stwierdził, że oczekuje zaprzestania emisji tej reklamy i oficjalnych przeprosin na antenie w/w stacji radiowej. Skarżący nadmienił, iż dalsza emisja wspomnianej reklamy będzie skutkować skierowaniem sprawy na drogę sądową.”

W opinii Skarżącego „w najnowszej reklamie serwisu allegro.pl wykorzystano melodię słynnej kolędy „Wśród nocnej ciszy”. Skarżący wyraził opinię, że „dla katolika, taki sposób reklamy jest profanacją. Skarżący zauważył, że wykorzystanie pieśni religijnej w celu promocji serwisu narusza art. 4 Kodeksu Etyki Reklamy.”

Następny Skarżący „zgłosił zdecydowany protest przeciwko emisji reklamy radiowej Allegro wykorzystującej kolędę “Wśród nocnej ciszy” z treścią zmienioną tak, aby reklamowała zakupy w tej sieci. Zarówno słowa jak i melodia tej kolędy, podobnie jak innych pieśni kościelnych nie powinny być w ten sposób wykorzystywane, ponieważ obraża to uczucia religijne wielu Polaków i jest dowodem na brak szacunku do jakichkolwiek wartości, którymi nasz naród żył od pokoleń.” Skarżący „stanowczo zażądał jak najszybszego zaprzestania w/w emisji.”

Zdaniem kolejnego Skarżącego „reklama jest niesmaczna, po prostu. Handel opierający się na melodii kolędy narusza poczucie estetyki Skarżącego. Ciężko tutaj mówić o jakimś naruszeniu prawa, ta reklama po prostu “zgrzyta” w uszach; bardzo”.

W opinii następnego Skarżącego „reklama obraża uczucia religijne. Reklama zaczyna się od słów „Wśród nocnej ciszy głos się rozchodzi…” Słowa i melodia tej reklamy są wzięte z kolędy „Wśród Nocnej Ciszy”.

W czasie posiedzenia skargę przedstawiał i popierał arbiter-referent. Wniósł o uznanie reklamy za sprzeczną z dobrymi obyczajami w myśl art. 2 ust 1 Kodeksu Etyki Reklamy oraz za sprzeczną z art. 18 ust. 2 ustawy z dnia 29 grudnia 1992 r. o radiofonii i telewizji (Dz. U. z 2004 nr 253, poz. 2531 z późn. zm.) ustanawiającym zakaz naruszania w audycjach uczuć religijnych odbiorców.

Arbiter-referent podkreślił, że w art. 18 ust. 2 ustawy położony został akcent na powinność szanowania we wszystkich audycjach radiowych i telewizyjnych uczuć religijnych odbiorców tych audycji, a zwłaszcza chrześcijańskiego systemu wartości. Artykuł 18 ustawy zawiera pewnego rodzaju treść ochronną, broniącą podstawowych wartości i określającą zasadę szanowania uczuć religijnych odbiorców. Jest to zasada w pełni respektowana, ma swoje odbicie w Kodeksie karnym i wykładnia jaką Trybunał Konstytucyjny przedstawił w tym zakresie przesądza sprawę, że artykuł ten jest zgodny z Konstytucją. Jako sprzeczne z postanowieniami art. 18 ust. 2 ustawy o radiofonii i telewizji, należy uznać reklamy wyszydzające bądź wyśmiewające dogmaty religijne, kwestionujące prawdziwość objawień, poddające w wątpliwość prawdy wiary i sens nakazów religijnych. Ustawa nakazuje szanować uczucia religijne, a więc pod jej ochroną pozostają także ateiści, gdyż obojętność wobec religii jest także uczuciem religijnym (ściślej biorąc areligijnym, czasem antyreligijnym).

Pod pojęciem “respektowania”, użytym w art. 18 ust. 2 u.o r.t., rozumie się “przestrzeganie”, “stosowanie się”, “szanowanie”, “nienaruszanie”. Bliskie znaczeniowo wydają się szczególnie te dwa ostatnie terminy. W pojęciu “respektowanie” wyraźnie bowiem odczuć można skierowany do adresata lub adresatów nakaz pewnego biernego zachowania się. Adresat ma pozostawić chrześcijański system wartości takim, jaki on jest, ma go uszanować, nie nakłada się przy tym na niego, przynajmniej w sposób wyraźny, obowiązku czynienia czegokolwiek, działania. Zestawienie słowa “respektowanie” odnoszącego się do “chrześcijańskiego systemu wartości” w zestawieniu z terminem “szanować” odnoszącym się do uczuć religijnych odbiorców, pozwala na stwierdzenie, iż ustawodawca większą uwagę przywiązuje do “respektowania” chrześcijańskiego systemu wartości. Słowo “respektować” zdaje się zawierać silniejszy ładunek emocjonalny, wyraźniejszy nakaz niż termin “szanować”.

Zawarty w art. 18 ust. 2 u.o r.t. termin “zwłaszcza” wskazuje na to, iż ustawodawca wymienia wprawdzie w tym przepisie chrześcijański system wartości na drugim miejscu, ale do jego nienaruszania przywiązuje większą wagę, czego dowodem jest użycie słowa “zwłaszcza” a nie np. funktora “i”. Należy z tego wyciągnąć wniosek, iż “chrześcijański system wartości” znajduje się w pozycji uprzywilejowanej, chociażby tylko w stosunku do “uczuć religijnych odbiorców” i podlega ściślejszej ochronie prawnej.

Arbiter-referent wniósł również o uznanie reklamy za sprzeczną z art. 53 Konstytucji, gwarantującym wolność sumienia i religii oraz za sprzeczną z art. 4 Kodeksu Etyki Reklamy, z uwagi na to, że reklamy nie mogą zawierać treści dyskryminujących, w szczególności ze względu na (…) przekonania religijne (…).

Skarżony złożył odpowiedź na skargi i nie uczestniczył w posiedzeniu.

Skarżony poinformował, że w odpowiedzi na skargi konsumenckie wnosi o ich oddalenie na podstawie ust. 37 pkt 1 lit. b Regulaminu Rozpatrywania Skarg z uwagi na brak naruszenia Kodeksu Etyki Reklamy.

Skarżony poinformował, że jako podstawę skarg skierowanych w związku z reklamą radiową, serwisu prezentów świątecznych, internetowej platformy Allegro.pl, administrowanej przez QXL Poland Sp. z o.o., skarżący podali obrazę uczuć religijnych. Powodem obrazy uczuć religijnych miało się stać użycie w przedmiotowej reklamie melodii kolędy „Wśród nocnej ciszy”. Na uwagę zasługuje, że skarżący nie mieli wątpliwości, że dany przekaz jest przekazem wyłącznie reklamowym, że nie dyskryminuje przekonań religijnych, a jedynie nie zgadzali się z użyciem melodii kojarzącej się skarżącym z religią katolicką, uznając, że godzi to w ich odczucia religijne. Skarżony nie polemizował z warstwą odczuć religijnych skarżących — każdy posiada bowiem własną wrażliwość religijną, a dodatkowo skarżący nie wyjaśnili na czym polega owa „obraza uczuć”. Skarżony rozważał, czy skarżących obraża marketing jako forma wyrazu połączona z pieśnią bożonarodzeniową, czy chodzi o to, że obrazą odczuć religijnych jest samo wykorzystanie melodii kolędy do celów innych niż wyznawanie religii katolickiej. Nie mniej jednak, zdaniem Skarżonego żadne z powyższego nie wskazuje, by omawiana reklama naruszała jakiekolwiek z postanowień Kodeksu Etyki Reklamy.

Wykorzystanie melodii kolędy, kojarzącej się bezspornie z okresem Świąt Bożego Narodzenia, miało nawiązać w swoim charakterze do sezonowości usług oferowanych w tym czasie przez platformę Allegro (tu: serwis Prezenty) i nawiązać do radosnego okresu Świąt. Ponadto, treść reklamy miała wskazywać na źródło inspiracji, jakie stanowią kolędy, do tworzenia kreacji reklamowych i przekazów medialnych. Ponieważ celem działania Skarżonego jest umożliwianie prowadzenia bezpiecznych transakcji w internecie, a nie stwarzania wątpliwości o tym, czy dana reklama narusza odczucia religijne, choćby najwrażliwszych osób, dlatego podjęto decyzję o zaniechaniu emisji spornej reklamy radiowej, zastępując ją inną.

W związku z powyższym Skarżony wniósł jak na wstępie.

3. Zespół Orzekający zważył co następuje:

Zespół orzekający podzielił zarzut Skarżących, uznając, że przedmiotowa reklama obraża uczucia religijne odbiorców, co jest sprzeczne z dobrymi obyczajami.

Nakaz szanowania uczuć religijnych oznacza, że reklamodawcy winni powstrzymać się od wyrażania takich treści, które w sposób bezpośredni godzą w uczucia religijne członków wszelkich wyznań. Podkreślić należy, że nakaz szanowania uczuć religijnych odnosi się nie tylko do religii katolickiej, lecz także do wszelkich odmian chrześcijaństwa i generalnie do wszystkich wyznań, niezależnie od ich pochodzenia, liczebności wyznawców, treści poglądów religijnych.

Chrześcijaństwo uznaje, iż za fundament życia społecznego trzeba przyjąć obiektywne wartości i normy moralne istniejące niezależnie zarówno od subiektywnych nastawień jednostek, jak też i od uwarunkowań społeczno-historycznych. Te wartości i normy, oparte na prawie naturalnym, nazywa się wartościami uniwersalnymi. W tej sytuacji zrozumiały staje się postulat respektowania wartości chrześcijańskich w środkach przekazu i w życiu publicznym. Przyjęcie tego postulatu nie ma na celu ani wprowadzenia jakiegokolwiek systemu cenzury, ani też ograniczania czyichkolwiek praw. Rozwój kultury oraz sposób przepływu informacji nie mogą być jednak podporządkowane zasadom wolnego rynku, które mogłyby łatwo schlebiać prymitywnym gustom, wulgarnym formom, pogoni za brutalnością czy sensacją.

Respektowanie wartości chrześcijańskich domaga się od prawa respektowania takich podstawowych wymogów życia społecznego, jak: zachowanie sprawiedliwości, szacunek dla wyznawców wszystkich religii i wyznań religijnych oraz dla osób niewierzących.

Wolność słowa jako wartość konstytucyjna może być zaś realizowana w różny sposób. Upowszechnianie opinii i poglądów za pośrednictwem środków masowego przekazu jest tylko jednym z tych sposobów. Ze względu jednak na nieograniczony krąg odbiorców, przekazywane przez radio i telewizję treści w szerszym zakresie naruszać mogą prawa i wolności innych osób. Uzasadniać to może decyzję ustawodawcy wprowadzenia ograniczeń wolności słowa dalej idących niż w sytuacjach, gdy przekazywanie podobnej, lub nawet identycznej treści miałoby miejsce wobec ograniczonego kręgu odbiorców, np. bez korzystania ze środków masowego przekazu. Potwierdza to analiza art. 36b ust. 1 in fine przepisów konstytucyjnych. Klauzula “interesu społecznego” użyta w tym przepisie wręcz nakazuje ustanowienie odrębnych (surowszych) ograniczeń wolności słowa w odniesieniu do radia i telewizji niż w odniesieniu do innych form wyrażania opinii.

Wobec powyższego, Zespół Orzekający rozpatrując niniejszą sprawę uznał za wskazane podkreślić, że na reklamodawcach kierujących swoje reklamy do masowego odbiorcy — poprzez umieszczenie ich w środkach masowego przekazu — spoczywa szczególna odpowiedzialność za staranny, nie godzący w powszechne odczucie dobrych obyczajów, wybór treści i formy reklamy.

W związku z powyższym, na podstawie pkt 37 lit c Regulaminu Rozpatrywania Skarg Zespół Orzekający orzekł jak w pkt 1 uchwały.

Zgodnie z pkt.50 Regulaminu Rozpatrywania Skarg z dnia 4 czerwca 2008r., Stronom przysługuje prawo do odwołania się od uchwały Zespołu Orzekającego w terminie 10 dni od daty doręczenia uchwały. Podstawę odwołania mogą stanowić wyłącznie nowe fakty i dowody, nieznane zainteresowanej stronie w dacie podjęcia przez Zespół Orzekający uchwały.